Det er ein mørk Bergens-morgon. Brusteinen er våt. Men Kurt Johannessen er godt budd. Han kjenner veret og vegen til verkstaden sin, etter å ha gått den i eit par tiår, no. Opp til Langesgate, rett bak Fløybanen, der er det lune kunstnarhiet. Her har Johannessen heitt å drikke, og ein stol der han kan lene seg attende og vifte med tærne. Arbeidsdagen går ein del med til dette. Å sjå ut i lufta og tenkje. Johannessen er filosof, biletkunstnar, performancekunstnar og forfattar av godt over sytti bøker. Bøkene har han skrive på norsk og engelsk. Han har vore stilt ut i New York, London, Italia, you name it. – Beina på bordet er den viktigaste posisjonen, seier Kurt Johannessen.

Beina på bordet er den viktigaste posisjonen

Johannessen er ein pioner. Allereie i 1984 byrja han virket sitt som minimalistisk bilekunstnar i naivistisk stil. Tidleg ute med å bruke det naive som eit verkemiddel, sette han grunntona for det som skulle bli gjort av folk som Erlend Loe seinare. Loes roman Naiv. Super kan stå som eit bokdøme på kunst i Johannessens tradisjon. Johannessen lagar også bøker. Ikkje romanar, men konseptbøker, bokverk, som kombinerer tekst og enkle teikningar til små bøker om store tema. Livet, døden, tida, sjølvet, universet. I slike område driv Johannessen rundt, i tekst og teikning, men også i performances, teikning, foto, trykk, lyd (på CD) og videoar. Han formidlar kompliserte tema lett. Styrken hans ligg mellom anna i det tilsynelatande saklege. Det tar uføreseielege retningar. Og som viser seg å vere buddhistisk i haldninga. Johannessens veg er målet. Og han er stadig på vegen. Som sin eigen forleggar er han stundom i Lofoten, stundom London.

Første møte

Det første møtet mitt med Kurt Johannessens kunst skjer sommaren 1991. Bestevenninna mi og eg får lov til å reise på tur med Hurtigruta. Vi vel oss Bergen, og går på museum. Vi er berre ti-elleve år gamle, og hugsar strengt tatt lite av dei meir avanserte utstillingane. Men med i minnet, og også i reiseveska heim, var bøker frå museumsbokhandelen. Nydelege, små, enkle og tilgjengelege bøker, som skildra verda frå vårt augesyn: «Movements» og «Bilete til vinden». «Looking for the moon» og «gymnastiske øvingar av fredriksen». Sidan lærte vi å bestille bøker til Freiøya, der vi budde.

«Øvingar» var både haikudikt og sjølvhjelpsbøker. Venninna mi og eg gjorde eit rituale ut av å lese, og utføre: Et litt ost/og sjå på månen. Eller Følg etter ein snigel ein dag. Kvar laurdag og søndag las vi ei side om morgonen, og gjennomførte det som stod før dagen var over. Vi følgde etter ein snigel, tok turar til symjehallen og hadde fisk til middag etterpå. Vi klatra eit fjell, prøvde å stå på hovudet, og klatra ned att. Vi tok på blå sokkar og vifta med tærne mot fine skyer. Laga ein vannballong som fekk rulle ned til elva. Eller noko slikt.

Øvingar kom i 1994. Produksjonen og aktiviteten til Johannessen er like stor som før. Somme av øvingane frå boka blir no felt ned i bakken i skulegardar på Vestlandet. Dei er einskilde setningar i bronse, som elevar har gjort, eller berre leiker på.

– Eg konsulterte nokre av elevane då eg jobba med det, forklarar Johannessen, som tilbrakte tid på skulane heime i Bergen og i Stavanger.

– Veit du om lærarar tar med elevar til tekstane dine – og utfører øvingane ilag med dei?

– Det veit eg ikkje, og det er eg ikkje så oppteken av. Det viktigaste er at ungane får leike som dei vil, seier Johannessen, som heldigvis også «leiker» i fullt alvor. Frå den fridomen som han skapar rundt seg, kjem det stadig bokverk og annan utforskande kunst. Johannessen er ikkje berre forfattar og kunstnar, men også mannen bak einmannsforlaget Zeth.

– Korleis er det å vere sin eigen forleggar?

– Det er fritt. Og dei siste åra har bøkene mine vore kjøpt inn, seier Johannessen. Underforstått: Det går rundt økonomisk også. Elles er det ikkje store pengar i performance, biletkunst og små kunstbøker. Men han framstår som ein glad og nøgd kunstnar, ein som får drive med det han liker aller best, på heiltid.

– Kva likar du aller best?

– Fotball.

Etterjulsvinteren 1996: Eit gallerigolv i Skostrædet er fullt av fotballar. Gamle og slitne lærballar, og meir stramme, moderne ballar. Alle er måla kvite eller pussa på, slik at det kvite kjem til sin rett. Tregolvet under ballane er pussa det også. Sikkert ikkje for utstillinga i særskil, men likevel: Det innbyr til å legge seg ned. Eg og min medstudent i kunst, Marte Eknæs, legg oss på golvet, ved ballane, og lyttar. Inne i ballane mumlar barn. Nokre barn ler. Det er små høgtalarar der inne. Eg har gått ei stund på United World College i Fjaler, Sunnfjord, når dette skjer. Og det skal forme retninga eg tar som kunststudent – i Fjaler og seinare ved Glasgow School of Art.

Eknæs blei biletkunstnar av yrke. Ho jobbar minimalistisk, og med installasjonar og performances. Det er ikkje heilt utenkeleg at norske minimalistar som Kurt Johannessen og Erlend Loe påverka oss då. Vi var femten-seksten år då Fotball-utstillinga til Johannessen var i Bergen. Eknæs og eg reiste i sju timar med buss, båt og buss igjen, berre for denne eine utstillinga. Lite ante vi då om at kunstnaren, som allereie då var godt etablert, skulle halde fram i tiår etter tiår. Som tiåring fekk jentehendene mine godt grep om minibøkene hans. Og tankane han planta i meg, dei var som frø, som framleis veks i meg, tjue år seinare.

I alt er det tre rom og to rørsler

I september 2014 er Johannessen i Oslo for Oslo Internasjonale Poesifestival. Han går på scena i audiatoriet til Kunstnernes hus, og står framfor ein skjerm. På skjermen viser han eit «ein», eit individ, og kva som møter individet. Johannessen projiserar skakke, handteikna hermingar av molekylære modellar, og bruker kjemi og fysikk til å seie noko om det å vere menneske. Dei faktiske modellane han teiknar er etterprøvbare og på mange måtar eksakte og riktige. Men streken har nerve og menneske i seg, og dei er ikkje eit mål i seg sjølv. Nokre atom er «ein», er «ein sjølv», andre «ein annan». Molekyl blir ulike forme for møte mellom «ein», «ein annan», og «eitkvart utanfor».

– Det viser seg, forklarar Johannessen, at i alt er det tre rom og to rørsler. Dei to rørslene er det innover og det utover. Dei tre romma er ein, det omkring ein og det bortanfor ein. Midt i ein er det innarste. Me ser korleis det innarste er med å endre ein, det omkring ein og det bortanfor ein. Samstundes blir ein og det innarste endra av det omkring ein. Desse endringane finn stad grunna dei to rørslene; det innover og det utover.

Kunst i verda

På Kunstnernes Hus i Oslo bevegar Johannessen seg «Til det innarste». Og ut att. Frå poesifestivalen i Oslo skal Johannessen vidare til New York, før ein turné til Montreal, Carleton, Quebeck og så vidare, i Canada. Johannessen møter verda og trekk seg attende, tenkjer store og små tankar, og lagar bøker på storleik med barns hender. Johannessens bøker, performancar og installasjonar kan ha forma kunstnarar utanfor Noreg også. Som ein norsk Piet Hein, eller litteraturens Frans Videberg, er stilen gjenkjenneleg, og produksjonen liksom ustoppeleg. Kanskje vil det han lagar no halde fram med å utvide seg i framtida.

– Du lagar poesi som berører vitskapen. Og frå vitskapen blir det trekt liner attende til poesien. Kva matematikk har du studert?

– Far min ville at eg skulle gjere det godt i matematikk. Men eg ville helst gjere det stort innan fotball, seier Johannessen, før han tar seg i det, og seier: – Eg svarte vel ikkje heilt på spørsmålet ditt no. Men dei er jo berre ord. Og ord er om. Eg vil eg helst vere «i», ikkje «om». Eigentleg er eg ikkje så gira på å finne forklaringar. Men så har eg jobba i to år med å finne forklaringar. Eg er litt rar.