Av alle stipenda som kopiverderlagsmidlar går til, kan Tarjei Vesaas Debutantpris vere den som har betydd mest for norsk litteratur. Vinnarar av prisen fortsett oftare enn andre med å skrive bøker. Eg var ein av dei.

Eg var 22, budde i Glasgow, var i feil land, i feil utdanning, og kjente meg framand for verda og meg sjølv. Var eg ein form for mutasjon. Var eg berre på heilt feil klode. Eg var alltid på besøk, kor eg enn var, geografisk sett. Heim var noko for dei andre. Eg visste ikkje sjølv kva det var, lenger. Men så fekk eg Tarjei Vesaas Debutantpris. Nokon der heime, i Noreg, såg meg. Dei henta meg heim – geografisk, men også i meg sjølv. Eg hadde fått eit hint om kva eg var god til. Tekst, tenkte eg, for første gong: Eg sendte ny tekst til forlaget som gav ut debutboka mi. Dei gav ut den boka, og fleire.

Nokon der heime, i Noreg, såg meg.

Ikkje berre heldte eg fram med å skrive. Eg trudde på meg sjølv som forfattar i utvida forstand, og engasjerte meg i Den norske forfatterforening (DnF). Ei av oppgåvene mine der har vore med nettsida til DnF, og intervjue medlemmar av foreninga om dette og hint. Noko av det kjekkaste er å intervjue Vesaasvinnarane. Dei er så glade! Og både der og då, og i retrospekt, er det ei ny giv å spore.

Jubileumsdebutanten

Stort sett er dette svaret ein alltid får frå vinnarane: At prisen betyr mykje. Gine Cornelia Pedersen la på mange måtar hjartet sitt på bordet, då ho gav ut romanen Null. Pedersen skreiv om det å vere ung og ha psykiske problem. Og ho vart løna for å ta opp viktige tema. For dette «bombekrateret av ei bok» – som i følgje kritikar Susanne Christensen skal vere som «å lytte til ein pønksingel», fekk ho den femtiande Vesaasprisen.

– Eg kjenner at eg i skrivinga kan gå meir inn eller ut av meg sjølv, alt ettersom, og dra dit eg vil. Gjere kva eg vil, utan å faktisk måtte forholde meg til konsekvensane. Berre til røynda i boka. Og den rår eg over, sa ho, den same dagen som ho fekk tildelt prisen. Mange bokmeldarar drog fram den rampete jenta som er hovudpersonen i boka: At ho er ei rampete jente – og det at ho rusar seg ein del. Pedersen kommenterar:

– Det er jo berre detaljar, symptom på noko anna. Det er historia som er det viktigaste. Rampestrekene er eit karaktertrekk, som kunne vore både i ei kvinne eller ein mann. Men i dette tilfellet er det ei kvinne. Eit menneske, først og framst.

Null kom ut på Oktober Forlag i 2013. Pedersen var 27 år gamal då. Trønderavisa skreiv om Null at «Jeg, jeg, jeg skriker mot oss på alle sidene. Det kan virke sykelig selvopptatt, men er veldig forståelig.» Pedersen er midt i utdanninga til skodespelar. Eg spurde henne kva skulen gjer med skrivinga hennar.

Eg er ikkje redd for menneskelege lytar.

– Eg får inspirasjon frå dei fantastiske folka som er der. Ein kan komme frå ein skuledag og vere gul og blå av å ha blitt dælja laus på av ein motspelar, etter å ha forsøkt saltoar til ein nesten får hjernerysting. Eg kan tenkje at eg har hatt ein vanleg slitsam dag. Ein kan ha skrive og grine fordi eins fiktive familie nettopp var myrda av ein tyrann. Så går ein på bussen som om ingenting var skjedd, og så ringer mamma og spør kva vi har gjort på skulen i dag, og eg tenkjer, er det nokon vits å prøve å forklare dette? Eg trur at skulen direkte påverkar skrivinga mi på den måten at eg har trent registeret mitt, og tøyd og bøygd det. Eg er ikkje redd for menneskelege lytar. Eg er nysgjerrig, og liker maten som ligg i eit menneskeliv. Eg har trent, og har ein god «menneskeleg kondis». Ikkje minst får eg ein vill og uhemma fantasi, svarte Pedersen.

Bokfamilien

Pedersen held fram med å skrive. Då eg snakka med henne i mars, var ho allereie i gong med to manus. Av andre produktive forfattarar som har fått prisen kan eg nemne Lars Saabye Christensen, Trude Marstein, Sigmund Løvåsen, Carl Frode Tiller. Og i nyare tid: Nils Henrik Smith, Lina Undrum Mariussen, Helga Flatland, Eivind Evjemo. Dei går inn i bokhyllane våre, og i veggane som lagar heimen min. Ei heil lita skulestove, har det blitt, av bøkene med stemmane som eg kjenner meg heime i. Aina Basso, Bjarte Breiteig, Gaute Heivoll, Per Pettersson, Kjell  Askildsen.

Sjølv er eg like uendeleg takksam og forundra for kvar gong eg får vere med på å ferdigstille ei bok. Eg takkar forlaget som antar boka, Kulturrådet som kjøper henne inn, og Kopinor og vederlagsfondet, for stønaden som går til kulturråd og stipend, som går inn i krinslaupet av litteraturøkonomi. Eit krinslaup som byrjar med at eg skriv, fordi eg må. Forlaget antar teksten fordi dei har lyst – og råd. Råd til det har dei fordi Kulturrådet stør.  Kopivederlagsmiddel går også til stipend. Av stipenda som blir stødd frå vederlagsmiddel, er Tarjei Vesaas Debutantpris. Med Debutantprisen kom også andre stipend. Med stipenda kom nye bøker frå meg. Dei nye bøkene vart kopiert frå, av lærara. Frå kopimidla, kom nye stipend, til andre forfattarar.

Kva kom først av Vesaasprisen, og at eg vart forfattar. Tja. For å bli medlem av Den norske Forfatterforening skal ein mellom anna ha gitt ut skjønnlitterære verker. Fleire enn eitt. Fekk eg ikkje Vesaasprisen, ville eg neppe vurdert meg sjølv som god nok skribent til å prøve å få gitt ut ei bok til. Forlaget hadde kanskje heller ikkje vore like velvillige.

Eg trur ikkje at bøkene eg gir ut gjer verda til ein mykje betre verd, at det dempar gemytt og angst, førebur kriser og krig. Men det hender at eg får ei og anna tilbakemelding, gjerne frå unge kvinner, som fann noko trøyst i å lese nettopp mi stemme. Desse fem – seks ja, for å vere ærleg, det er ikkje fleire, har vore unge kvinner. Eg er usikker på alderen. Men dei var kanskje 22, kjente det kanskje som at dei budde i utlandet, utan full kontroll på liva sine. Eg fanga opp ei kjensle av trøyst i å høyre frå meg, høyre ei stemme som dei kjente att. Dei kjende det visst att i seg sjølv. Det å ikkje kjenne seg som heilt aleine, i sin eigen situasjon, i verda, det kan også vere ein måte å komme heim på. Om eg kan gjere berre eit par menneske litt mindre einsam, då kjenner det som at eg fortente Vesaasprisen.